Xosé Alexandre Cribeiro: “Indo para máis perto - A señardade no puño”. Edición de Miro Villar.

A Xosé Alexandre Cribeiro se le cita en el apellido UNAMUNO de esta web, en el apartado Xi, 

como esposo que fue de una nieta de Don Miguel: Concha de Unamuno y Adarraga.

==============================

Transcribo seguidamente la primera parte de la Introducción de esta edición..

Nota previa importante: He escaneado esta Introducción del libro citado. Sabido es que al escanear 

suelen producirse errores en el texto, y como yo no sé gallego, me resulta difícil corregir las erratas, 

por lo que pido disculpas al lector. Antonio Castejón. puxaeuskadi@gmail.com

Os primeiros anos: entre Cangas do Morrazo e Marín

Xosé Alexandre Cribeiro Rodríguez naceu en Pontevedra o 29 de setembro de 1936, filIo duns mestres, Pío Cribeiro González e Regina Rodríguez Bares, coma tamén o eran os seus compañeiros de xeración Bernardino Graña, Xosé Luís Franco Grande e Gonza­lo Mourullo. Seu pai, que era un apaixonado letraferido e mesmo fixo os labores propios dun bibliotecario no local que o Partido Galeguista tiña en Pontevedra, mantivo amizades persoais con Ale­xandre Bóveda, con Alvaro Cunqueiro, con Xosé Mª Castroviejo e con outros galeguistas da época. De feito, a lembranza do primeiro deles figura no seu segundo nome porque seu pai apreciaba moito ao secretario de organización do Partido Galeguista, ata o punto de que ía ser o padriño. O asasinato de Bóveda, o 17 de agosto na Caeira pontevedresa, tronzou esa posibilidade por escasos días. Pío Cribeiro tamén padecería represalias e aínda que non chegou estar no cárcere foi suspendido de emprego e soldo varios anos. De seu pai aprende de primeira man as nocións básicas do galeguismo e do antifranquismo que acompañarán a Alexandre toda a súa vida.

O lugar de nacemento é, polo tanto, ocasional, pois xa daquela seus pais se trasladaran por motivos laborais a Cangas do Morrazo, e a súa infancia vai transcorrer primeiramente no lugar de Aldán, onde se encontraba a escola na que os proxenitores estaban destinados, e lago en Rodeira, porta con porta coa casa familiar do poeta Bernardino Graña. Así nolo conta o propio Cribeiro ao evocar aquel momento nunha entrevista que lle fai o cineasta Miguel Cas­tela para La Vóz de Galicia (1), con motivo do seu labor como Direc­tor do Centro Territorial de TVE en Galicia:

Eu nacín en Pontevedra, o que pasa é que aos tres ou catro días os meus pais leváronme a Aldán, un portiño perto de Cangas, onde estaban destinados; ou sexa que, aos efeitos, aínda que nacín en Pontevedra, pois si, crieime por aquela banda. O día que nacín foi a chamada «toma de Toledo», o 29 de setembro do 36.   

Non será unha infancia doada, xa que se inicia a escasas semanas do golpe militar do xeneral Franco contra o goberno democrá­tico da II República e transcorre nos anos da guerra civil española e da primeira posguerra. Ademais, as relacións persoais de seus pais implican o control e a desconfianza dos novos dirixentes políticos. Así o lembra (1):

Son recordos tristeiros. Tristeiros porque era a posguerra can do eu tomei conciencia ... pasábase mesmo fame, enfin ...

Con nove anos ingresa no internado do Colexio San Narciso dos P. P. Paúles de Marín, onde estuda e realiza actividades culturais e deportivas, como ser porteiro no equipo de fútbol. Daquela o colexio era só unha residencia de alumnos que se examinaban cada curso no Instituto de Bacharelato de Pontevedra, hoxe denominado Valle Inclán. Neses exames libres de xuño e de setembro coincidirá con Herminio Barreiro, outro futuro membro do grupo «Brais Pin­to», a quen xa coñecía por seren mes tras as súas respectivas nais e tratárense (3). Os internos naquela altura eran apenas unha ducia e a estadía na residencia de Cribeiro rematou no ano 1953, logo de cursar 7° de bacharelato, segundo o programa oficial da época4.

Nesta época é cando coñece a Xosé Luís Franco Grande, a Mén­dez Ferrín e tamén ao poeta Bernardino Graña, de que n primeira­mente foi alumno, antes de se converteren en inseparables amigos. Acontece en 1952 e desta maneira relata o episodio Graña (5):

Axudaba na Academia Morrazo e conversaba en Cangas e no meu barrio de Rodeira, cun novo poeta, uns tres anos máis nava, ao que tiven que axudar durante uns días a prepararse en Grego: Xosé Ale­xandre Cribeiro.

O traslado a Madrid, abraiado pala cinematografía

En Santiago de Compostela principia os estudos de Filosofía e Letras, sen amosar excesivo interese, pois xa daquela agromara de maneira incipiente a súa paixón pola arte cinematográfica. A etapa académica é interrompida para realizar o servicio militar na cidade departamental de Ferrol por volta de 1953 e 1954. Alí, en testemuño de Xosé Manuel Beiras (6), coincide co poeta Antón Avilés de Taramancos e ambos, con traxe militar, dan conferencias sobre dife­rentes aspectos relacionados coa cultura galega, ademais de se aga­charen no momento de xurar unha bandeira que non consideraban a súa. Nesta época escribelle moitas cartas ao poeta Bernardino Graña e tamén, por volta deses anos, presenta unha conferencia de Méndez Ferrin sobre os poetas medievais de Vigo, no centro cultu­ral Rodeiramar de Cangas do Morrazo.

En xullo de 1954 participa no congreso de Poesia que se celebra en Galicia e recita algún poema na viaxe que os congresistas realizan ás illas Cies. O poeta Bernardino Graña conserva unha fotografía na que se pode ver a ambos, xunto a José Luís Cano, director da revis­ta Ínsula, Ramón González-Alegre, Rafael Melero e Cuña Novás.

As súas inquedanzas cinematográficas explican que se trasladase a Madrid, único lugar no que naquela altura se podía estudar cine. Primeiro acode por curiosidade, sen pensar en realizar o ingreso, mais rematará por se matricular con tan só dezanove anos, conver­téndose nun dos alumnos máis novos. No curso oficial 1957-58 comeza os seus estudios de Dirección no Instituto de Investigacións e Experiencias Cinematográficas (coñecido posteriormente pol a súa denominación de Escala Oficial de Cinematografía) de Madrid (7). Nas súas aulas coincide, ben como compañeiros de aula ou ben como companelros de escola, con Manuel Picaza, Manuel Sum­mers, Antonio Mercero, Carlos Saura (que ía un curso por diante) ou Luis Garda Berlanga e José Antonio Bardem (que licenciaran un ano antes), entre outros moitos cineastas de prestixio. Entre as súas prácticas de carreira salienta unha curtametraxe realizada no segun­do curso. Levaba como titulo Simplemente el río, foi feita na beira do madrileño río de Manzanares e nela colaboraron, levando un cadaleito, varios dos seus amigos galegos, que nese momento tamén estaban a estudar en Madrid. Na rodaxe da escena participaron Herminio Barreiro, Xosé Manuel Beiras, Xosé Luis Méndez Ferrín e Reimundo Patiño, e non faltaron algúns problemas coa polida que o propio Cribeiro relata con graza (8):

Iso fora que nós deixaramos o cadaleiro debaixo dunha ponte, a Ponte dos Franceses, ao longo dos tres días de rodaxe, e como alí se suicida xente, botándose da ponte abaixo, cando chegamos pola mañá estaba a policía que despois non nos quería deixar marchar, pensando que o asunto era algo truculento e conflictivo.

Ademais dunha fanada historia baseada nunha hipotética hecatombe atómica en Madrid (9), outra montaxe que se titula Cuando la mujer es un pedazo de hueco será o seu proxecto de fin de carreira, mais tampouco chega a darlle cabo debido á morte de seu pail (10):

Non montei a práctica de fin de carreita, porque nesa data morre o meu pai e eu teño que ir inmediatamente a Vigo, a asistir á miña familia, loxicamente. As causas póñense mal para todos, e en concreto e maiormente para min porque a morte do meu pai afectoume dunha maneira moi grande. Entón tardo dous anos en vol­ver a Madrid, e, no entanto, a Escala de Cine entrara nunha etapa de crise moi grande, e todos os que non remataramos a práctica de fin de carreira o que fixemos foi damos de alta no ... ¿como lle cha­maban? .. o Sindicato, a Asociación de Realizadores y Escritores Cinematográficos, a A5DREC, co cal tiñamos o carné para traballar exactamente igual.

Unha orde que promulga en 1959 o daquela Ministerio de Información y Turismo vai concederlle carácter preferencial a todos os titulados e diplomados do IIEC á hora de ocuparen as prazas vacantes en Televisión Española (ll). Isto explica que a televisión esta­tal fase o destino laboral de gran parte deles, entre os que está o propio Cribeiro (12):

Aa saír da Escala había dúas saídas profesionais. Facer cine, que estaba nas mans de Perojo, Sainz de Heredia ou Cesáreo González, era imposíbel. Os compafieiros daquel tempo (S aura, Summers, Picaza, Aguirre ... ) tardaron moitos anos, nunha subsistencia heroi­ca, até que puideron traballar. A outra saída era a televisión. Fun case pioneiro na Segunda Cadea e alí ingresei hai xa trinta anos.

Todo o meu traballo cinematográfico está na televisión. Cometín o erro de non facer cine moito tempo, e adicarme a traballos buro­cráticos e de dirección dos que, sen embargo, sinto orgullo.

Antes de que a televisión fose o seu destino profesional e aínda sendo estudiante do IIEC, Cribeiro xa principia a colaborar no xornal Faro de Vigo, onde escribe moitos artigos en castelán relaciona­dos coa arte cinematográfica. Sen dúbida, un dos máis interesantes vai ser aquel que se publica o 21 de marzo de 1959, no que defen­de a necesidade de artellar un cine documental galego (13), para reco­ller a verdadeira realidade histórico-artística e socio-cultural da nosa terra, sen a terxiversación das visións tópicas que se viñan realizan­do. Tamén colabora noutros xornais con artigos non só de cinema senón tamén de literatura (14).

Nesta época o seu labor crítico propicia o seu encontro con Cel­so Emilio Ferreiro, co que manterá despois unha fonda amizade persoal e unha empatía política. Coñécense o 31 de agosto de 1959, na estrea do Don Hamlet de Cunqueiro (15) no coruñés Teatro Colón, como relata o propio Cribeiro (l6):

Naquel coche no que regresaba ían tamén Fernando Alonso Amat, Alberto Casal ( ... ) e mais Celso. A nasa primeira amistade é exclu­sivamente literaria e sen connotación política. Eu casei e foron nacendo os meus fiHos, asistindo ao nacimento dalgún deles o pro­pio Celso. Como quen di, as nosas casas eran comúns e estabamos moi unidos.

Eran aqueles momentos de clandestinidade e senda eu responsábel da célula do rc, chamada dos intelectuais, sorprendeume saber que el xa estaba, dalgún xeito, integrado no partido e naquela mesma célula.

Ocasionalmente desenvolveu o labor de Procurador dos Tribu­nais de Xustiza, mais a súa verdadeira vocación foi a de director de cine, aínda que profesionalmente tivo que vivir gracias ao seu tra­bailo como técnico en radiodifusión e televisión. Tamén chegou a ser membro da Asociación de Directores e Realizadores Cinemato­gráficos.

A paixón literaria: das Festas Minervais ao grupo Brais Pinto

No ano de 1959 comeza a poñerse de relevo a súa vinculación pública coa literatura, nomeadamente coa poesía. No concurso literario das Festas Minervais, convocado polo SEU na Universidade de Santiago de Compostela, gaña o seu primeiro premio por unha com­posición en castelán. Desta mesma época é a unha recensión poética, na que se reseña con loanza o libro A noite do seu amigo Xosé Fer­nández Ferreiro, que reproducimos nos Apéndices deste volume.

Toda esta actividade literaria ten moito que ver coa súa entu­siasta participación na fundación do grupo «Brais Pinto» (17), nacido en 1958 no café de «Los Mariscos», da vella rúa madrileña de San Bernardo. Na xestación, ademais de Cribeiro, están Bautista Álva­rez, César Arias, Herminio Barreiro, Xosé Fernández Ferreiro, Ber­nardino Graña, Ramón Lorenzo, Raimundo Patiño e Xosé Luís Méndez Ferrín. Este último ten falado con precisión dos motivos que xuntaron a aquel grupo de estudiantes e traballadores cando se lle pregunta se aquelas relaciónsproviñan xa da súa época universi­taria en Santiago de Compostela (18):

Non, porque, felizmente en «Brais Pinto», a maioría eran rraballa­dores: Raimundo Patiño traballaba no Banco de Bilbao; César Arias traballaba e traballa en «Dragados y Construcciones»; Bautista Alva­rez rraballaba nunha fábrica da familia de seu irmán; Xosé Fernán­dez Ferreiro tamén traballaba en «Suevia Films», na publicidade. Gu sexa que era un grupo socioloxicamente distinto, nunha cidade como Madrid, onde a loita pola vida é moi evidente, onde a pobre­za está detrás de cada esquina e non está edulcorada por ningún tipo de paisaxe nin de arquitectura barroca e onde as contradic­cións as tes moito máis agudizadas.

Alí estabamos os que só eramos estudiantes: Ramón Lorenzo, que xa fora compañeiro meu en Santiago; Herminio Barreiro; Bernar­dino Graña, que viña de Salamanca; Alexandre Cribeiro, que fada cine, pero que ía e viña xa que tamén rraballaba na Caixa de Aforros de Vigo e mais eu. Eramos xa un grupo relacionado ea mun­do laboral dende novos, por necesidades de familia. Isto era moi dominante e unían os coa realidade de clase.

De feito, este factor é fundamental á hora de entender o grupo non só como lugar de encontro cultural, senón como plataforma para a acción socio política en tempos ben difíciles, que mesmo lles valeu enfrontamentos coa directiva do Centro Galego (l9), daquela pre­sidida polo xeneral ferrolán Constantino Lobo Montero (20). O propio Cribeiro ten esta opinión con respecto ás actividades desenvolvidas (21):

A chamada xeración Brais Pinto se se une non é pola súa afección á literatura ou ás artes plásticas, como no caso do queridísimo Rei­mundo Patiño. Estabamos unidos por algo tan simples, elemental e actual como é o amor a Galiza. Alí deixabamos o pelexo e cada cal fada o seu. Só hai que mirar a distancia en ocupacións que hai enrre Ramón Lorenzo, Pepe Ferreiro ou eu mesmo. Pero tampouco podemos falar daquela época cos valores políticos de hoxe mesmo. Estamos na década dos 50 e primeiros 60. [ ... ] Nós estabamos moi concienciados, aquel amor apaixonado, por que non dicilo, tiña que se traducir nunha ideoloxía e nunha praxe política. Os que actuamos despois nalga organizado foi sempre marxista ou cando menos de esquerdas nidiamente. Eu como militante do PC, Ferrín, por suposto Bautista Álvarez ...

Na cohesión do grupo vai ser fundamental a intervención dun ha me moito maior ca todos os seus compoñentes, Ben-Cho-Shey (22). O seu importante e imprescindible labor é detallado por César Arias (23):

Ben Cho Shey foi un grande aglutinador do grupo, aínda que non pertenza realmente a el, e o que puxo a Ferrín e a Ramón Lorenzo en contacto con nós. Tamén da súa man chegou ó grupo Bautista Álvarez. Era inspector de ensino primario en Toledo pero vivía en Madrid. Xa fora inspector na República e presidente do Partido Galeguista en Lugo, lago desterrado a Estremadura. Despois de ser represaliado, foi rehabilitado, desenvolvendo o seu traballo en Tole­do, aínda que vivía en Madrid. AJí tiña moito contacto coa Uni­versidade, con catedráticos galegos que por aquel tempo impartían docencia na capital.

Na súa casa tiñamos a nasa biblioteca, sempre aberta. Ben Cho Shey estaba para todo, cando nos fada falta algo, darlle saída a algunha publicación, a organización dun acto ... el sempre estaba con nós. Era vocal do Centro Galego. Tiña un grande sentido da paisanaxe, moi amigo de establecer entre os galegos un ha fonda corrente de simpatía e galeguidade. Tiña un desexo limpo de for­marnos, de formar a xente, de inculcarnos o amor polo coñece­mento. Xa digo, Ben Cho Shey estaba para todo o que nos fixera falta: a publicación dun libro, a organización dun acto ...

Aínda non sendo unha entidade cultural en exclusiva, o certo é que as actividades literarias do grupo terán moita repercusión, como a homenaxe na morte do poeta Ramón Cabanillas celebrada o 14 de decembro do 1959, senda adoito recibidas con entusiasmo pala colectividade galega, de seu bastante conservadora e afecta ao réxime franquista. Tamén é certo que detrás de moitas das crónicas sobre a actividade do grupo estaba a man do propio Ben-Cho-Shey ou, no caso da prensa galega, de Borobó (24), home máis achegado a posicións socialistas desde o galeguismo. Como era de agardar, nas crónicas da época é silenciado todo o labor político-ideolóxico do grupo, mais velaquí unha mostra da acollida entusiasta que tiñan as súas iniciativas culturais (25):

El primer volumen de la colección -publicado hace unos meses­- fué «Bocarribeira», de don Ramón Otero Pedrayo, lo que vino a ser como un homenaje de la gente de "Brais Pinto» al viejo y admira­do patriarca de las letras gallegas. "Bocarribeira» ha constituido un éxito, ya que se trata del primer libro de versos publicado por el ilustre escritor de Trasalba.

Ahora acaba de publicarse el segundo volumen: "Poema do home que quixo vivir, de Bernardino Graña. En fechas sucesivas irán saliendo «A noite» de X. Fernández Ferreiro; «Acoitelado na espe­ra», de Alexandre Criveiro [sic]; "O que se foi perdendo», de Ramón Lorenzo V ázquez, etc. De este interesante grupo que forma la colección «Brais Pinto» cabe esperar muchas y grandes cosas. Nosotros, desde aquí, le enviamos un abrazo fraterno, a la vez que les decimos: «¡Adiante amigos!».

Así, en 1960 viu a luz en Madrid, na colección literaria de «Brais Pinto», o seu primeiro libro de poemas, intitulado Acoite­lado na espera, que fora premiado o ano anterior pala agrupación «Unity Gallega» de Nava York. Este libro auroral de Cribeiro está inmerso de cheo na «Escala da Tebra», se ben é bastante menos her­mético ca outros dos seus representantes e inc1úe textos de denun­cia social.

Nese mesmo ano o grupo realiza unha homenaxe a Luís Pimen­tel, con motivo do seu segundo cabodano, que «era un poeta admi­rado por todos, pola súa actitude íntegra, polo seu exemplo ético e estético» (26). Cantan coa colaboración do intelectual español Dáma­so Alonso que envía un traballo para a súa lectura, dada a imposi­bilidade de asistir. Presenta os actos César Arias e participan Xosé Ramón Fernández-Oxea, Méndez Ferrín que titula a súa interven­ción O impacto de Pimentel na poesía galega, Fernández Ferreiro que le o primeiro capítulo da súa novela Bestia, aínda hoxe inédita, Cri­beiro que recita o longo poema «Falando a Pimentel nun intre xus­to», Ramón Lorenzo que centra a súa comunicación nunha lem­branza poética de Pimentel, vencellando a súa obra con Rosalía, e finalmente Bernardino Graña realiza unha semblanza dos dous títu­los fundamentais do poeta: Triscos e Sombra do aire na herba.

En 1962 o grupo esmorece, pois Ramón Lorenzo marcha de lector a Alemaña, Ferrín e Graña a dispensar coñecementos no colexio Fingoi de Lugo, que na altura dirixía Ricardo Carballo Calero, Herminio Barreiro regresa a Pontevedra, Fernández Ferrei­ro entra a traballar no vespertino compostelán La Noche, Bautista Álvarez principia a súa actividade política en Galicia e Alexandre Cribeiro axiña vai entrar en RTVE, ademais de ser o ano do seu casamento con Concepción de Unamuno Adarraga (27), a quen coñe­cera uns anos antes, nunha época na que compartía co poeta Ber­nardino Graña un pequeno estudo no barrio madrileño de Vallecas que era propiedade do escultor Xoán Piñeiro.

Nese mesmo ano recibe outro premio de poesía, desta volta do Centro Gallego de Buenos Aires polo seu libro Doente na Espranza. Nesta época tamén colaborou de maneira esporádica con textos poéticos en castelán en revistas e publicacións periódicas como a ferrolá Aturuxo e Eufonía de Bos Aires. A escrita puramente litera­ria convive coa creación cinematográfica. Deste xeito, en 1963 par­ticipa como coguionista na curtametraxe documental Toros tres, dirixida por Javier Aguirre, sobre o tema da tauromaquia na pintu­ra de Goya.

O compromiso socio-político: a militancia no PCE e a fundación do Cine-Club Vigo

Nos anos anteriores, nomeadamente na Escala de Cine e no precario ambiente cultural madrileño, vai introducirse na órbita do Partido Comunista de España (PCE). Persoas como Bardem, Berlanga ou Gutiérrez Aragón serán fundamentais nese posicionamen­to, co que iso significaba de labores arriscado s na clandestinidade. Para Méndez Ferrín a relación de Alexandre Cribeiro co PCE xa se iniciara no momento de conformaren o grupo cultural «Brais Pin­to» en Madrid (28).

Xeralmente non, aínda que iso era á parte dos obxectivos de «Brais Pinto». Cada un, individualmente, tiña as súas relacións, os seus contactos. Cribeiro estaba relacionado co Partido Comunista e supoño que Herminio Barreiro tamén.

A convición de Cribeiro está plenamente asentada. Tanto é así que vai quedar á marxe cando algúns dos membros de «Brais Pinto» camiñan cara á constitución do xermolo do partido comunista patriótico Unión do Povo Galego (UPG). Novamente Méndez Ferrín detalla este momento (29):

Cribeiro quedou fóra, porque Cribeiro estaba en contacto, com­prometido xa co Partido Comunista de España, pero coa intención de crea-lo Partido Comunista galego, o mesmo que Celso Emilio Ferreiro. O que sucede é que Celso recuou e veuse ó proxecto da UPG, porque era o que estaba máis de acordo co que el pensaba.

Da mesma opinión é o historiador Bieito Alonso (30), cando enxuíza a deriva desde o ámbito socio-cultural ao político-ideolóxi­co strictu sensu:

A semellanza do que xa ocorrera noutros períodos da nosa historia, foi a emigración, a distancia en definitiva, o elemento que serviu de catalizador na toma de conciencia sobre a realidade nacional. Dende Madrid, un fato de mozos galegos de procedencia social ben diversa, reparou nas carencias que amosaba a sociedade galega. Nese diag­nóstico aparecían aspectos máis formais, como o illamento a respec­to das vangardas culturais, pero había outros, como a conciencia do descoñecemento do propio e da necesidade dun partido político nacionalista que substituís e a estratexia elitista do piñeirismo, moi semellantes aos que barallaba o novo nacionalismo vasco e revelado­res dunha decidida vontade de ruptura. Así e todo, non deixaba de ser chocante que tivese que chegar dende un cosmopolitismo confe­so a reivindicación da faciana política de Castelao -virtualmente secuestrada- e do Sempre en Caliza, máis que nada polo radical anti­cosmopolitismo do que fixera gala o dirixente nacionalista.

Dende o momento mesmo da súa aparición, «Brais Pinto» pode ser considerado o único espacio de reflexión política sobre a realidade galega do momento. Unha reflexión que axiña camiñou cara á posible constitución dunha organización política. Dun xeito case fantasmal, o colectivo literario transformarase nunha primeira Unión do Pobo Galego e mesmo acometerá a elaboración duns estatutos e dun programa básicos, dos que sobresaía a definición socialista, revolucionaria e nacionalista.

Afastado deste proxecto, Cribeiro colabora xa co PCE de moitas maneiras, mais o seu ámbito prioritario de actuación estará centrado na cultura. Santidrián, que estudou a historia do PCE en Galicia (31), sinala que por volta de 1962 existía en Vigo un comité de intelec­tuais relacionados co Partido, no que ademais de Cribeiro estarían tamén Fernando Alonso-Amat, Antón Beiras, Celso Emilio Ferreiro, Agustín Pérez Bellas, Mercedes Ruibal e José Ruibal. O Partido practicaba, con éxito, a táctica do entrismo nas organizacións sociais, como método eficaz de ampliar a súa presencia e a súa influencia no rearme ideolóxico do antifranquismo.

Por esta razón, cando nos anos 62, 63 e 64 o poeta ten que resi­dir en Vigo, traballando na Caixa de Aforros, aínda que sen aban­donar Madrid totalmente, vai converterse nun dos fundadores do Cine Club Vigo, ademais de colaborar dunha maneira moito máis continuada na prensa cos seus artigos cinematográficos. Asemade publicou colaboracións deste xorne en revistas especializadas, como Cinema Universitario e Film Ideal, onde adoita amosar as súas preferencias polo cinema de Bardem, Buñuel, Bertolucci ou o galego Carlos Velo (32), entre moitos outros. E realizou tamén unha serie de enquisas sobre a súa relación co cinema a intelectuais galegos.

Nesta etapa viguesa principia unha longa amizade cos artistas Agustín Pérez-Bellas e Mercedes Ruibal, tamén militantes comunis­tas. A súa experiencia persoal no tecido asociativo da cidade olívica é narrada coas súas propias palabras des te xeito (33):

Foi o primeiro cine-clube que se fundou en Vigo. E eu fun funda­dor e director. Foi aquela unha etapa moi positiva, dado o momen­to. O cine-clube espertou unha grande curiosidade e concitou ao seu redor moitas inquedanzas, maiormente na mocidade. Isto res­peito do cine, aínda que o cine-clube non se circunscribía soamen-

te ao cine, senón que era un instrumento de cultura. A proba está en que posteriormente, nunha cidade como Vigo -e fago un inciso para dicir que o Cine-Clube Vigo foi naquel momento o máis con­corrido de todo o Estado, o que tiña maior número de socios­fundáronse bastantes máis; non sei tres ou catro.

Por volta deses anos, 1963-64, acode a París chamado polo Comité Central do PCE para ver a posibilidade de creación dun Partido Comunista Galego, nunha reunión con Santiago Álvarez e Enrique Líster que dura unha semana. Esta encomenda vaille ser encargada a Fernando Alonso Amat, a Celso Emilio Ferreiro e ao propio Cribeiro, mais nesa época convulsa xa está a agromar a Unión do Povo Galego (UPG) e esta organización vai atraer a Cel­so Emilio, mais Cribeiro mantén a súa fidelidade ao PCE e colabo­rará á hora de poñer as bases do que podería ser o futuro PCG (34).

Tamén nesta época, no ámbito familiar, prodúcese pouco te m­po despois a morte de seu irmán pequeno Pío nun naufraxio que fixo desaparecer no Mediterráneo o barco no que navegaba. Tanto esta ausencia coma a do seu pai, anos antes, van estar sempre na súa memoria e na súa obra e explican en boa parte o seu misticismo.

De novo en Madrid, traballou na realización de curtametraxes, de publicidade e de diversos programas culturais en Televisión Española (TVE) e nesa altura reside habitualmente na capital española por razón do seu labor profesional. Entre os programas de xor­ne cultural salienta o espacio Ateneo, dedicado á información e aos comentarios cntlcos sobre a actualidade artística, a literatura e o teatro, do que foi realizador, xa que o seu director era o galego Carlos Martínez-Barbeito, de quen sempre falou con moito cariño e gratitude, pois o consideraba o seu verdadeiro mestre, chegando a dicir que fora «a súa segunda universidade». Con Martínez-Barbei­to colaborou na dirección de programas culturais e ademais de Ateneo realizo u o espacio literario Encuentro con las letras.

No ano 1969 achega a transcrición en castrapo (con gueadas e gheadas) de catro cantigas anticapitalistas, recollidas en Cangas do Morrazo, para o libro Cantigas sociales recollidas do pobo que com­pila o profesor Alonso Montero (35).

En 1970 é o argumentista na curtametraxe documental Por Madrid con Wágner, dirixida por Francisco Colombo. Con este mesmo director asume a codirección e o guión na curtametraxe documental Perú en el Museo de América (1971), sobre a presencia da arte precolombina (arqueoloxía, cerámica, escultura, pintura ... ) do país andino no devandito museo. Ademais desta serie de cinco programas no Perú, sobre a arte precolombina, realizou outros seis culturais e de actualidade en Venezuela, con especial incidencia nesa arte de enxeñaría industrial que conforma a quilométrica rede de conexións petrolíferas do Golfo de Maracaibo, así como tamén en Chile, Cuba e noutros países de América Latina.

Dos estertores do franquismo ata os derradeiros anos

O seu compromiso co PCE, malia as sucesivas crises do Partido, non mingua en todos estes anos. Esa militancia tamén o leva a compartir camaradaxe, na mesma célula, con comunistas retornados do exilio como o escritor Ramón de Valenzuela (36) e a súa muller Mariví Villaverde. Como conta esta última nas súas memorias (37), ademais das reunións clandestinas do Partido, adoitaban xuntarse os domingos nas reunións do Club da Unesco, que se celebraban na sala da Cultura Galega. Alí acudían tamén algúns integrantes do extinto «Brais Pinto» como Reimundo Patiño ou Bautista Álvarez, o vello mestre do grupo Ben-Cho-Shey e outra xente como Luís Tobío, entre outros.

A propia Mariví Villaverde narra como a morte do xeneral Fran­co os sorprende precisamente na casa do poeta (38):

O 19 de novembro fomos cear á casa do noso querido amigo o poe­ta Alexandre Cribeiro. Como é lóxico o tema da conversa era, inevitablemente, o estado de Franco. Cribeiro aseguraba que xa estaba marta pero que darían a noticia cando o cresen máis conveniente. Eu levaba xa dúas noites sen durmir, así que me prometín a min mesma que esa noite durmiría. E así foi. Durmín sen desacougo, serenamente, pero de madrugada acordei sobresaltada. O meu pri­meiro movemento foi conectar a radio e, nese intre, oímos a voz de Arias Navarro comunicando o falecemento de Franco.

Daquela iniciábase a denominada «transición democrática española», e Cribeiro non deixa de militar activamente no Partido. De feito, a xornalista Ana Romero relata un importante episodio acon­tecido pouco tempo despois coa participación do noso poeta e da súa muller, Concha Unamuno, que demostra a súa implicación na reorganización do PCE39:

El lunes 31 de enero [de 1977], sólo 10 días después del encuentro sorpresa con Carrillo en Barcelona, una semana después de la matanza de Atocha y en medio de todas las discusiones con Adol­fo Suárez, Carmen se lanzó a una entrevista secreta con Carrillo. Se adelantó casi un mes a la de Suárez con el dirigente del Partido Comunista; lo preparó y lo estimuló.

Carmen y Carrillo se vieron en casa de Alejandro Cribeiro, en el Rastro. Cribeiro, casado con Concha Unamuno, es aquel poeta galleguista amigo desde los tiempos de Televisión Española y que la había avisado el día de la muerte de Franco.

Yo le había comentado que no estaba de acuerdo en que no se hablara directamente con Santiago, que había que hacerla. Enton­ces, Alejandro me invitó a comer a su casa y me dijo si quería que invitara también a Santiago. Yo le dije que encantada, pero que en mi casa no podía ser. Yo era una ciudadana con fe, y creía en mi Rey, que había dicho que era el Rey de todos los españoles. Así que me puse un fular en la cabeza y me fui a la zona del Rastro, donde vivían Alejandro y su mujer.

Carrillo le comunicó que quería hablar con Suárez y le pidió que intermediara porque no había manera de que el enlace lo pusiera en contacto con el presidente Y que éste siempre estaba dando excusas.

Aínda que no III Congreso do PCE, o primeiro na legalidade, celebrado en 1978, abandona temporalmente a súa militancia, nunca chegaría a deixar o seu compromiso co pensamento marxis­ta que duro u ata a súa morte. Nos últimos anos, cando retornaba a Galicia, estivo moi vencellado a Xosé Manuel Beiras. Esta relación persoal e os enfrontamentos habidos no seo do PCG con Anxo «Geluco» Guerreiro pola política galega do Partido contribuíron a que sempre procurase unha imposíbel síntese ou espacio común entre o sentimento comunista e o sentimento nacionalista, que o levaba a sentirse próximo unhas veces de Ferrín e outras de Beiras e incómodo en calquera estrutura orgánica.

No eido profesional, naquela altura, ten o proxecto a curto prazo de rodar a súa primeira longametraxe (40), un proxecto que cre rendí­bel e amortizábel e para o que soamente precisaba vintecinco millóns de pesetas. Sen embargo, será sempre unha experiencia fanada como axiña veremos, malia a fe de Cribeiro no proceso:

O cine é unha industria, unha montaxe comercial, un prantexamen­to industrial. Non coñezo moito do que se leva feito nesto que cha­mamos "cine galego», pro eu penso que os seus autores son cons­centes de que o que están a facer non son mais ca primeiros tentos, primeiros pasos, e andamos ás apalpadelas aínda. ¿Se ó capital gale­go lle interesaría unha inversión no cine? Eu penso que o problema non é soio do capital galego, senón do capital privado español tamén. Eiquí ninguén cre aínda no cine, anque o consuma decote. Non hai inversións serias. Desto sábenche moito os americanos. Alí saben que unha película, anque sexa mala, é sempre un negocio se as cousas se fan medianamente ben e con xeito. E cando fan cartos cun film reinvirten en novas produccións, que é o que compre facer nes­tes casos pra botar a andar unha experiencia con futuro. Eiquí o cine tamén é negocio, pro o capital que pode invertir nesta industria non o fai. Creo sinceiramente que unha inversión no cine galego, esi­xindo a necesaria profesionalidade ós seus autores, é unha inversión económicamente rentable. Estou disposto mesmo a demostralo.

E no eido literario, tamén en 1979, saíu a luz Indo pra mdis per­to. Neste segundo libro (que inc1úe tamén o primeiro), o universo temático é ampliado con poemas onde aparece a solidariedade revo­lucionaria, o antifascismo e a esperanza patriótica. Sempre en verso-librismo, é un poeta que procura espertar a conciencia dos lectores.

Alén desta obra poética, escribiu así mesmo centos de artigos sobre cine e unha novela curta en galego co epígrafe Mentres fóron pasando 40 anos e outras dúas en castelán, intituladas Un hombre llega al cine (no semanario madrileño El Español) e Bajo el puente (en La Región) (41):

O primeiro é un relato tráxico e, ao mesmo tempo, irónico e có­mico. É a historia dun rapaz grandemente atraído polo cine, pero polo cine como pantalla, como fenómeno exterior, sen chegar a aprofundar nen social nen culturalmente. Un día conséguese intro­ducir nuns estudios cinematográficos e alí comproba que aquelo todo que el pensaba que era certo, resulta ser unha "patraña» o que o mergulla nunha fonda depresión. O segundo é un conto moi romántico; é a historia dunha comunidade desprazada e marxina­da, que non ten máis remedio que vivir baixo dunha ponte. Vén ser unha disquisición poética sobre a marxinación social.

Tamén foi autor de interesantes documentais, sobre a biografía de Amor Ruibal, que se rodaría de maneira íntegra en Galicia, fundamentalmente na provincia de Pontevedra e en Santiago de Com­postela; sobre Sebastián Miranda, escultor da xeración do 98; sobre os poetas San Juan de la Cruz e Antonio Machado, na que contou co xeneral republicano de orixe galega Enrique Líster, entre ourros.

O seu primeiro proxecto de longametraxe foi un guión titulado 1942 que, malia diferentes tentativas, non chegou a ser nunca rea­lizado e que se converteu despois no mecanoscrito dunha novela tamén aínda inédita. Na citada entrevista con Miguel Castelo fala da súa inmediata publicación no selo da editorial madrileña Akal, igualmente fanada, e cóntanos a súa trama argumental (42):

O que se pensa editar xa non é un guión cinematográfico, senón a novela que fixen partindo do guión. 1942 é a historia da redención dun home marxinado no seu pobo nese ano, sen coñecementos de política, que a penas se de catara do que fora a guerra civil e que se ve na necesidade de fuxir do lugar. Xa no monte, atopa cunha xen­te, os maquis, e autorredímese. Plenamente incorporado á loita, percorre Galiza enteira, namórase dunha muller, viúva dun guerri­lleiro, e, tras secuestrar un barco en Vilagarcía de Arousa, foxe para Marsella e de alí para América. Anos despois, nos primeiros SO, retorna a Galiza e atópase coa situación democrática.

No entanto, en TVE desempeñou varios cargos43, primeiro como o de Xefe da Sección de Visionado e Valoración de Contidos, logo como responsábel da División de Emisións, como Delegado Xeral de Produción, como Secretario da Comisión Consultiva da dirección do ente ou como xefe adxunto da Asesoría Técnica da Linguaxe de RTVE. Toda esta actividade burocrática, en boa medi­da, afastouno moito da realización.

Con todo, o seu nomeamento de maior relevancia, pola súa tras­cendencia no ámbito cultural galego, chegará o 6 de febreiro de 1983. Nesta data tomou posesión do seu cargo de director do cen­tro territorial de TVE en Galicia, creado en 1969 e que comezara a emitir programas de elaboración propia o 16 de agosto de 1974, co espacio informativo Panorama de Galicia. Durante a súa breve xestión, pois en 1985 cesa neste cargo (44), vaise producir unha impor­tante renovación nos contidos da programación, coa introdución de debates, por exemplo, aínda que sen poder cumprir o seu obxec­tivo, por mor da escasa dotación orzamentaria, de se achegar ás horas de emisión en lingua propia dos centros territoriais de Cata­luña e do País Vasco (45). Na súa demisión influíu a súa coherencia can do se emitía a chegada a Galicia dos restos de Alfonso Daniel Rodríguez Castelao que o levou a se enfrontar mesmo coas autori­dades gobernativas, así nolo conta Xosé Manuel Beiras (46):

Cando trouxeron os restos mortais de Castelao, foi o responsábel. como director do centro territorial de Televisión Española en Gali­cia, daquela filmación histórica. O governador civil chamouno alporizado para que suspendese a retransmisión. Cribeiro espetou­lle: «Se que res vés aquí e dirixes a televisión e eu encárgome do governo civil, mentres tanto ... ». A transmisión continuou.  

E velaquí como narra os acontecementos vividos o propio Alexandre Cribeiro (47):

Necesitaría case un libro pata contar o que sucedeu aquel día, que foi moito. Tiñamos prevista toda a emisión, con transmisións como o documental Castelao de Jorge Prelorán. A primeira sorpre­sa é a chamada desde Barajas falando dunha ameaza de bomba que obriga ao avión a dar volta. Xa co avión en marcha aparece no con­trol de realización o Governador Civil cos seus policías e gardacos­tas e comeza a mirar os monitores e a pedir que He conecten os pla­nos para mirar o emprazamento das súas forzas. Autorizeino a entrar pola amistade que me unía a el, pero ao cabo de cinco minu­tos ordenei que non se seguise con iso. Apareceu por fin o cadalei­to de Castelao, que era o regreso do pai do galeguismo.

Afastado por vontade propia da dirección da TVE-G retorna ao seu labor na televisión estatal, ocupando o posto de Xefe de Docu­mentación en Torrespaña. Por volta de 1987 retorna á realización de programas documentais e nesa altura sepárase da süa muller Con­cepción Unamuno e pouco tempo despois comeza a süa convivencia, primeiro en Pontevedra e logo en Madrid, con Susana Trigo Arcos.

Con posterioridade, xa no verán de 1989, Alexandre Cribeiro percorreu varias localidades galegas (Pontevedra, Vigo, Santiago e Celanova) filmando un documental, con guión de Méndez Ferrín, sobre a vida e a obra de Celso Emilio Ferreiro para TVE (48), con motivo de se cumprir dez anos da süa desaparición e térselle dedicado o Día das Letras Galegas. Xa en 1991, dentro dunha serie que emite a 2 de TVE sobre a xeración española do 98, elabora e dirixe o guión dun programa sobre Unamuno e outro sobre o dramatur­go Ramón Ma del Valle-Inclán49. O personaxe do escritor vai s~r protagonizado polo seu amigo da mocidade Camilo Camaño Xestido (50) e polo poeta Carlos Oroza.       .           .

Un dos seus últimos traballos de maior trascendenCia famo durante o ano 1992, cando dirixe para a Televisión de Galicia a serie O camiño de Santiago (51), con guión do escritor Alfredo Conde, que evoca así este momento:

En cinco meses fixemos se te horas de televisión, partindo da nada. Localizabamos mentres había luz e logo pola noite redactaba eu os guións nas habitacións dos hoteis pra pasalos ó ordenador da casa, a través do modem, de xeito que puidesen ir sendo imprimidos e repartidos ós realizadores. Foi unha aventura incrible. Mentres un equipo rodaba, nós seguiamos localizando Olltros lugares de roda­xe, manténdonos en contacto telefónico con eles. Enviáballe ó realizador as correccións dos guións por fax, revisaba os textos e así, atendendo a todo, ata o borde da tolemia; pois chegou a haber tres equipos de rodaxe traballando ó tempo, en distintos tramos dos distintos camiños de peregrinación a Compostela. Monseñor coor­dinouno, dirixiuno todo. Foi a tolemia. Pero en cinco meses a serie estivo lista pra ser emitida. SÓ así se puido realizar aquel esforzo, con tal proceder e maila bonhomía de Monseñor. O traballo non quedo u mal, esa é a verdade, a bonhomía xoga tamén nesas cousas. Que eu saiba foi o seu derradeiro traballo. (52)

Tamén en 1992 participa nun acto poético de homenaxe a Cuña Novás que organiza a asociación cultural Amigos da Cultura nas ruínas de Santo Domingo, baixo o título «Tregua para a poe­sía», que xunta a escritores da súa promoción como Graña, Ferrín, Manuel María ou Novoneyra e aos máis novos como Fran Alonso ou Francisco Souto.

Mais as forzas de Cribeiro, a quen Conde alcuma Monseñor, empezan a minguar e a continuación do proxecto, que se ía chamar «Os camiños europeos», xa non verá a luz. Aínda así, en 1994, pou­co antes de ser ferido pola morte, acóllese a unha xubilación antici­pada e constitúe xunto co seu fillo Alejandro e a súa compañeira Susana a sociedade Atlas Galiza, unha produtora de televisión que estaba chamada a realizar importantes proxectos no medio audiovi­sual, moitos deles iniciativas propias. É unha época moi lúcida e creativa para Cribeiro, que alterna entre a poesía de A señardade no puño, a prosa, os guións de novos proxectos ou retornando outros vellos como o filme 1942, así como a súa colaboración semanal na prensa galega cunha serie de artigos baixo o título «Xiraloia».

Xosé Alexandre Cribeiro Rodríguez faleceu no Hospital Provin­cial de Pontevedra o 2 de maio de 1995, á idade de 58 anos, des­pois dunha fugaz convalecencia de apenas dous meses e como con­secuencia dunha grave doenza, que mesmo lle oculto u aos seus amigos máis próximos. As súas cinzas foro n repousar no pontevedrés cemiterio de San Mauro. A finais dese mesmo ano, a revista poética Dorna, dirixida polo seu compañeiro en «Brais Pinto» Ramón Lorenzo, dedícalle un número de homenaxe no que cola­boran moitos dos seus amigos e contemporáneos, aos que se unen as promocións máis recentes da poesía galega53. Dous anos máis tarde, o 19 de maio de 1997, o Concello de Cangas do Morrazo dedícalle unha rúa, como xeito de lembrar a súa intensa relación con esta vila, nomeadamente durante a súa mocidade.